Vicdani ret mecliste konuşuldu
28/10/2014
Birleştirilmiş Askerlik (Değişiklik) Yasa Önerisi, 27 Ekim, Pazartesi meclis Genel Kurulu’nda görüşüldü. Meclis oturumunda öğleden sonra ele alınmaya başlanan yasa ‘gündeme gelen yeni önerilerin dikkate alınması’ adına gruplar arası varılan mutabakat gereği haftaya ertelendi.
Oturumu Kıbrıs’ta Vicdani Ret İnisiyatifi aktivistleri de izledi…
Uzun süredir kamuoyunda süre kısaltılması dışında gündeme gelen “vicdani ret” konusunda CTP Grubu yeni bir öneri hazırladı. Genel kuruldaki görüşmeler sırasında öneri olarak sunulacağı söylenen ‘öneri’ iç tüzüğe takıldı. Meclis hukukçuları tarafından komiteden geçen yasa önerisine ek bir öneri yapılamayacağı görüşünün verilmesi üzerine söz konusu öneri yapılamadı, oylanamadı. CTP adına Grup Başkan Vekili Asım Akansoy tarafından meclis kürsüsünden okunan öneri silahlı kuvvetlerde vicdani retçilere sivil hizmet yaparak askerlik yapma olanağı tanıyan bir içerik taşıyordu. CTP’nin gündeme getirdiği bu öneriye benzer bir öneriyi de TDP milletvekili Zeki Çeler gündeme getirdi. Çeler vicdani ret düzenlemesi dışında ‘askerlik süresinin kısaltılmasını’ da içeren bir öneri hazırladı. Hem Çeler’in, hem de CTP adına Akansoy’un önerileri meclis iç tüzüğüne takıldı, oylanamadı. Yaşanan bu gelişmeler üzerine meclis genel kurulu toplantısına 10 dakika ara verildi. CTP grup odasında toplanan CTP milletvekilleri diğer partilerle de görüşerek ortak mutabakat aradı. Yeniden başlayan genel kurul toplantısında yerinden söz alan Başbakan Yorgancıoğlu ‘askerlik konusunda yeni önerilerin olduğuna’ dikkat çekerek gruplar arası mutabakat gereği askerlik yasa önerisinin haftaya (Pazartesi) görüşülmesini önerdi. Başbakan gündeme gelen önerilerin dikkate alınması adına görüşmelerin haftaya devam etmesini önerdi, meclis bu öneriyi kabul etti. Askerlik konusundaki görüşmeler haftaya Pazartesi devam edecek.
CTP’nin gündeme getirdiği ‘vicdani ret’ önerisi: “Silahlı Kuvvetler’de sivil hizmet”
Meclis oturumu sırasında CTP Grup Başkan Vekili Asım Akansoy tarafından meclis kürsüsünden okunan ve mevcut yasa önerisine eklenmesi istenen öneri maddesi şöyle:
“4A. Yurt ödevini silahlı bir biçimde yerine getirmeyi, vicdanlarına, kanaatlerine veya dini inançlarına aykırı gördükleri için bu ödevi Silahlı Kuvvetler bünyesinde görecekleri sivil hizmetlerle yerine getirmek isteyenlerin, bu yöndeki iradelerinin hangi koşullarda kabul edileceği, bu kişilerin eğitim durumları ve meslekleri dikkate alınarak Silahlı Kuvvetler bünyesinde hangi sivil hizmetlerde ve hangi şartlarda görevlendirilebilecekleri, bu kişilerin Silahlı Kuvvetler bünyesinde sivil hizmet vermek için başvuru usulü, görevlendirilmesi, denetlenmesi ve hizmet verirken uyacakları kurallar, Başbakanlıkça hazırlanıp Bakanlar Kurulu’nca onaylanacak bir tüzükle düzenlenir.”
Bu değişiklikle ilgli gerekçe ise şu şekilde yazıldı
Vicdani ret hakkı uluslararası alanda geniş kabul görmüş bir insan hakkıdır. Bu hakkın kullanılması, normal olarak, vicdani retçilerin yurt ödevini silahlı kuvvetler dışında sivil kamu hizmeti görme şeklinde yerine getirmelerini sağlar. Ancak KKTC Anayasası’nın 74’üncü maddesinin (1)’inci fıkrasında, “Silahlı Kuvvetlerde yurt ödevi her yurttaşın hakkı ve kutsal ödevidir” şeklinde bir hüküm bulunduğundan, KKTC’de çıkarılacak bir yasayla vicdani ret hakkının uluslararası kabul görmüş biçimiyle düzenlenmesi mümkün görünmemektedir.
Buna karşın, KKTC Anayasa Mahkemesi, 10.10.2013 tarihli, D. 2/2013 sayılı kararının 14-15’inci sayfalarında şu saptamayı yapmıştır: “Avrupa Konseyi Bakanlar Komitesinin ve Avrupa İnsan Hakları Mahkemesinin önerdiği gibi, askeri hizmet yerine sivil kamu hizmeti yapılmasına olanak tanıyan bir düzenlemeye iç hukukta yer verilmesi, tamamı ile yasa koyucunun, yani yasama organının değerlendirme ve takdirindedir; bu noktada ‘yurt ödevini’ silahlı kuvvetlerle ilişkilendiren Anayasanın 74’üncü maddesi de dikkate alınmalıdır”.
Anayasa Mahkemesi’nin kararının tamamı okunduğunda, vicdani retti bir insan hakkı olarak kabul ettiği, bu konuda düzenleme yapmanın yasa koyucunun takdirine bağlı bulunduğu kanaatinde olduğu ancak böyle bir düzenleme yapılırken, 74’üncü maddenin yurt ödevini Silahlı Kuvvetlerle ilişkilendirdiğini unutmamak gerektiğini vurguladığı açıktır.
Bu şartlar altında bir insan hakkı olarak kabul edilen vicdani ret hakkını Anayasa’nın sunduğu olanaklar ve çizdiği çerçeve ışığında düzenlemek KKTC Cumhuriyet Meclisi’nin insan haklarına bağlılığının gereğidir. Bu değişiklik önerisi bu düşüncelerle hazırlanmıştır.
**
Kıbrısta Vicdani Ret İnisiyatifi meclis önünde basın açıklaması yaptı
27/10/2014
Kıbrıs’ta Vicdani Ret İnisiyatifi, meclis gündeminde bulunan Askerlik (Değişiklik) Yasa Tasarısı’na “vicdani ret” konusunda öneri verilmesini istedi, bağımsız ve sivil bir yasa yapılmasını talep etti.
Kıbrıs’ta Vicdani Ret İnisiyatifi, milletvekillerine de mektup göndererek, Avrupa Konseyi Parlamenterler Meclisi (AKPM) ve Avrupa Konseyi Bakanlar Komitesi’nin, vicdani ret hakkını Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’nde güvence altına alınan din ve vicdan özgürlüğünün zorunlu bir gereği olarak kabul ettiğini, BM İnsan Hakları Komisyonu’nun da, devletleri, kanunlarını ve uygulamalarını gözden geçirmeye, vicdani retçiler için af ve hakların iadesi uygulamalarını yürürlüğe koymaya çağırdığını kaydetti.
Kıbrıs’ta Vicdani Ret İnisiyatifi, Askerlik (Değişiklik) Yasa Tasarısı’nın bugün (27 Ekim, Pazartesi) görüşüleceği meclis önünde basın açıklaması yaptı.
İnisiyatif adına hazırlanan basın açıklamasını okuyan Haluk Selam Tufanlı, bugün Mecliste, Askerlik Yasası’nın bazı maddelerinin değiştirilmesi yönündeki bir yasa tasarısının oylanacağını, ancak bu değişiklikler içinde vicdani ret hakkının tanınmasına yönelik değişiklik olmadığını, fakat hala daha değişiklik önerisi verilebileceğine işaret etti.
Tufanlı, Askerlik (değişiklik) Yasa Tasarısı’nın görüşülmesi sırasında Anayasa Mahkemesi ve Askeri Yargıtay kararlarında anılan vicdani ret hakkının tanınması konusunda Avrupa Konseyi Bakanlar Komitesi’nin ve Avrupa İnsan Hakları Mahkemesinin önerdiği gibi bir düzenlemenin yapılabilmesi için yasada “Askerlikten Muafiyet” yan başlıklı esas yasanın 8’nci maddesine (3)’üncü fıkra eklenmesi yönünde değişiklik önergesini sunulabileceğini ifade eden Tufanlı, eklenecek 3. Fıkranın şu şekilde olabileceğini kaydetti:
“(3) Askerlik çağına gelmiş olup, ancak kendisini vicdani retçi olarak tanımlayan, ahlaki, vicdani, siyasi, dini ya da benzer gerekçelerle askerlik yapmak istemeyenler, bu durumlarını bağlı oldukları Askerlik Şubesine bildirmeleri ve açıklamaları halinde askere alma işlemine ve askerlik hizmetine tabi tutulamazlar ve bu tutumlarından dolayı haklarında soruşturma açılamaz, ceza verilemez, ekonomik, toplumsal, kültürel, medeni ya da politik hakları açısından herhangi bir ayrımcılığa maruz bırakılamazlar.
Vicdani ret hakkından muvazzaflık hizmetini sürdürmekte olan er, erbaş ve yedek subaylar ile yedekler de yararlanır.
Savaş ve benzeri hiçbir olağanüstü hal gerekçesi ile bu hakkın kullanımı sınırlandırılamaz.
Vicdani retçi olduğunu açıklayanlara tabi oldukları askerlik süresi kadar sürede yaşları, öğrenim durumları, mesleki beceri ve yetenekleri dikkate alınarak ikamet ettikleri şehirlerde, hizmet koşulları bakımından herhangi bir ayrımcılığa uğramadan ve cezalandırıcı nitelikte olmayan kamu hizmeti gördürülür.
Muvazzaflık hizmetini sürdürürken vicdani retçi olduğunu açıklayanlara hizmet sürelerinin kalan kısmında yukarıdaki paragrafta belirtilen koşul ve niteliklerde kamu hizmeti gördürülür. Vicdani retçi olduğunu açıklayan yedekler için ise yedeklik hali son bulur.
Kendisini vicdani retçi olarak tanımlayan, ahlaki, vicdani, siyasi, dini ya da benzer gerekçelerle askerlik yapmak istemeyenler için mahkeme kararıyla veya bu yasa uyarınca çıkarılan bir tüzükle oluşturulacak sivil kurum tarafından vicdani retçi olarak tanınanlar askerlik mükellefiyetini yerine getirmiş sayılırlar. Askerlik hizmeti yerine alternatif hizmet öngörülebilir. Bununla ilgili kurallar tüzükle düzenlenir.”
BASIN AÇIKLAMASI
Okunan basın açıklamasının tamamı şöyle:
Vicdani ret konusunda ne yapılabilir?
Bugün mecliste Askerlik Yasası’nın bazı maddelerinin değiştirilmesi yönündeki bir yasa tasarısı oylanacak…
Bu değişiklikler içinde vicdani ret hakkının tanınmasına yönelik değişiklik yoktur ama hala daha değişiklik önerisi verilebilir.
Bu durumda “vicdani ret konusunda ne yapılabilir?” sorusu akla geliyor…
Ne yapılabilir?
Anayasa Mahkemesi’nin vicdani ret konusundaki kararında (D.2/2013 – 13/2011)
“Ülkemizde, Askerlik Ödevi, Anayasa’nın 74. maddesinde öngörülmüş, kanun koyucu tarafından da konu 59/2000 sayılı Askerlik Yasası’nda düzenlenmiştir. Anayasa’nın 74(1) maddesine göre “silahlı kuvvetlerde yurt ödevi, her yurttaşın hakkı ve kutsal ödevidir”; buna uygun olarak 59/2000 sayılı Askerlik Yasası’nın 4. maddesi de yurttaş olan her kişinin askerlik ödevini yapmakla yükümlü olduğunu ifade etmektedir. Polis ile ilgili bir düzenleme dışında, sadece Sağlık Yeteneği Tüzüğü’ne göre aklen veya bedenen askerliğe elverişli olmayanlar askerlikten muaf tutulur. Ne 59/2000 sayılı Askerlik Yasası’nda ne de başka bir yasada inançları askerlik hizmeti ile çatışanların, askerlik hizmetinden muaf tutulmalarına açık bir düzenleme vardır.”
Dikkatli bakıldığında Anayasa Mahkeme kararı da, Askeri Yargıtay kararı da benzer maddeyi, Askerlik Yasası’nın “Askerlikten Muafiyet” yanbaşlıklı 8’nci maddesini işaret etmektedir.
Bu koşullarda Pazartesi günü Askerlik (değişiklik) Yasası görüşmesi sırasında Anayasa Mahkemesi ve Askeri Yargıtay kararlarında anılan vicdani ret hakkının tanınması konusunda Avrupa Konseyi Bakanlar Komitesinin ve Avrupa İnsan Hakları Mahkemesinin önerdiği gibi bir düzenlemenin yapılabilmesi için “Askerlikten Muafiyet” yanbaşlıklı Esas Yasanın 8’nci maddesine (3)’üncü fıkra eklenmesi yönünde değişiklik önergesi sunulabilir.
Eklenecek 3. Fıkra da şu şekilde olabilir:
“(3) Askerlik çağına gelmiş olup, ancak kendisini vicdani retçi olarak tanımlayan, ahlaki, vicdani, siyasi, dini ya da benzer gerekçelerle askerlik yapmak istemeyenler, bu durumlarını bağlı oldukları Askerlik Şubesine bildirmeleri ve açıklamaları halinde askere alma işlemine ve askerlik hizmetine tabi tutulamazlar ve bu tutumlarından dolayı haklarında soruşturma açılamaz, ceza verilemez, ekonomik, toplumsal, kültürel, medeni ya da politik hakları açısından herhangi bir ayrımcılığa maruz bırakılamazlar.
Vicdani ret hakkından muvazzaflık hizmetini sürdürmekte olan er, erbaş ve yedek subaylar ile yedekler de yararlanır.
Savaş ve benzeri hiçbir olağanüstü hal gerekçesi ile bu hakkın kullanımı sınırlandırılamaz.
Vicdani retçi olduğunu açıklayanlara tabi oldukları askerlik süresi kadar sürede yaşları, öğrenim durumları, mesleki beceri ve yetenekleri dikkate alınarak ikamet ettikleri şehirlerde, hizmet koşulları bakımından herhangi bir ayrımcılığa uğramadan ve cezalandırıcı nitelikte olmayan kamu hizmeti gördürülür.
Muvazzaflık hizmetini sürdürürken vicdani retçi olduğunu açıklayanlara hizmet sürelerinin kalan kısmında yukarıdaki paragrafta belirtilen koşul ve niteliklerde kamu hizmeti gördürülür. Vicdani retçi olduğunu açıklayan yedekler için ise yedeklik hali son bulur.
Kendisini vicdani retçi olarak tanımlayan, ahlaki, vicdani, siyasi, dini ya da benzer gerekçelerle askerlik yapmak istemeyenler için mahkeme kararıyla veya bu yasa uyarınca çıkarılan bir tüzükle oluşturulacak sivil kurum tarafından vicdani retçi olarak tanınanlar askerlik mükellefiyetini yerine getirmiş sayılırlar. Askerlik hizmeti yerine alternatif hizmet öngörülebilir. Bununla ilgili kurallar tüzükle düzenlenir.”
Kıbrıs’ta Vicdani Ret İnisiyatifi, bağımsız sivil bir yasa yapılmasını tercih ederken, bugüne dair sorunlar aşılması için iyi niyetle böylesi bir değişikliği desteklemektedir.
MİLLETVEKİLLERİNE MEKTUP
Kıbrıs’ta Vicdani Ret İnisiyatifi’nin milletvekillerine dağıttığı mektup şöyle:
Sayın Milletvekili,
Meclisin websayfasında Avrupa Konseyi Parlamenterler Meclisi (AKPM) ve başkanı olduğunuz meclisin anlatıldığı belgede “Pratikte her iki KKTC milletvekili hemen tüm Komite çalışmalarına ve tüm Genel Kurul oturumlarına katılabilmekte ve buralarda söz alıp konuşabilmektedir” denmektedir. Yani AKPM’de temsil edilmek bu belgeden anladığımız Meclisiniz açısından önemlidir. Ama bildiğiniz gibi meclisler yalnız temsiliyet değil kararların da alındığı ve uygulandığı kurumlardır.
Hatırlatmak isteriz ki AKPM ve Avrupa Konseyi Bakanlar Komitesi, vicdani ret hakkını Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi (AİHS) madde 9’da güvence altına alınan din ve vicdan özgürlüğünün zorunlu bir gereği olarak kabul etmiştir.
AKPM, askerlik hizmetine alternatif oluşturabilecek sivil hizmete ilişkin kuralları belirlediği 337 sayılı Tavsiye Kararında (1967), vicdani retçiler ve askeri hizmetle yükümlü olanlar arasında eşitliğin gözetilmesi gerektiğine işaret etmiş; alternatif sivil hizmet süresinin en az normal askeri hizmet süresi kadar olması gerektiğini ve vicdani retçiler ile askeri hizmetle yükümlü olanlar arasında sosyal ve finansal eşitlik sağlanması gerektiğini belirtmiştir.
AKPM kararları doğrultusunda Bakanlar Komitesi 1987 yılında üye devletleri vicdani ret hakkını tanımaya ve ulusal mevzuatlarını belirtilen temel ilkelerle uyumlu hâle getirmeye davet eden Rec(87)8E sayılı tavsiye kararını almıştır.
AKPM aldığı kararlar sonucu Avrupa Konseyinin organı olan Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi (AİHM) 7 Temmuz 2011 yılından sonra aldığı çeşitli mahkûmiyet kararları ile Türkiye’nin ve Ermenistan’ın vicdani ret hakkını tanımayarak AİHS madde 9’u yani düşünce, vicdani ve din özgürlüğü hakkını ihlal ettiğine hükmetmiştir. (Bayatyan v Ermenistan (2011), Erçep v Türkiye (2011), Savda v Türkiye (2012), Tarhan v Türkiye (2012))
Avrupa Konseyi kurumları tarafından geliştirilen ilkeler Avrupa Parlamentosu’nun 7 Şubat 1983, 13 Ekim 1989, 11 Mart 1993 ve 19 Ocak 1994 tarihli tavsiye kararlarına yansımıştır.
Son olarak da Avrupa Birliği Konseyi 24 Haziran 2013 tarihinde kabül ettiği “AB din veya inanç özgürlüğünün korunması ve geliştirilmesi üzerinde kılavuzlar” dökümanında üye devletleri vicdani ret hakkına saygı duymaya çağırmıştır.
[EU Guidelines on the promotion and protection of freedom of religion or belief]
Birleşmiş Milletler İnsan Hakları Komisyonu, 1987/46 ilke kararında devletleri vicdani ret hakkını tanımaya davet etmiş ve devletlerin bu hakkı kullananları cezalandırmaktan kaçınmaları gerektiğini belirtmiştir. Bunu takip eden 1989/59 ilke kararında Komisyon bir adım daha atarak vicdani ret hakkının İnsan Hakları Evrensel Beyannamesi madde 18’de ve Medeni ve Siyasi Haklara İlişkin Uluslararası Sözleşme (MSHİUS) madde 18’de tanınan inanç özgürlüğünün bir parçası olduğunu belirtmiştir; 1993/84, 1995/83 ve 1998/77 ilke kararlarında da önceki ilkeler tekrarlanmış ve genişletilmiştir. Bu ilke kararları doğrultusunda BM İnsan Hakları Komisyonu, devletleri kanunlarını ve uygulamalarını gözden geçirmeye; vicdani retçiler için af ve hakların iadesi uygulamalarını yürürlüğe koymaya çağırmıştır.
Ülkemize gelirsek, Kıbrıs’ın kuzeyinde hala hazırda 2 vicdani retçi Askeri Mahkemede yargılanmakta ve eğer yasal düzenleme yapılmazsa yakın bir zamanda yeniden cezaevine konacaklardır.
2011’den beri süren davalarla ilgili Anayasa Mahkemesi ve Askeri Yargıtay verdiği kararlarında Avrupa Konseyi Bakanlar Komitesinin ve Avrupa İnsan Hakları Mahkemesinin önerdiği gibi bir düzenlemenin yapılmasının tamamı ile Yasa Koyucunun yani yasama organının takdiri ile mümkün olabileceği belirtilmiş…
Askeri Yargıtay Ceza No: 1/2014 – (Dava No. :256/2011) sayfa 18’den bu kısmı daha detaylı okuyabiliriz:
“Bu hususta Anayasa Mahkemesi, Avrupa Konseyi Bakanlar Komitesinin ve Avrupa İnsan Hakları Mahkemesinin önerdiği gibi bir düzenlemenin yapılmasının tamamı ile Yasa Koyucunun yani yasama organının takdiri ile mümkün olabileceğini belirtmiştir.
Görülebileceği gibi vicdani ret ile ilgili bir statünün yaratılabilmesi üye ülkelerin iç hukuklarında yapacakları bir düzenleme ile mümkün olabilmekte ve o takdirde ancak bu statüde olduklarını iddia edenler bu statüye müracaat edebileceklerdir.
KKTC’inde vicdani redde dair herhangi bir düzenleme mevcut değildir. Böyle bir düzenlemeyi ihdas eden mevzuat olmadığı için de Sanığın vicdani redde ilişkin iddialarını inceleyip bir sonuca ulaştırmak mümkün değildir.”
Vicdani retle ilgili Anayasa Mahkemesi ve Güvenlik Kuvvetleri Yargıtay’ın verdiği kararlarda Yasa Koyucunun yani yasama organının takdiri ile vicdani ret hakkının tanınmasının mümkün olabileceği açık şekilde belirtilmiştir.
Birleşmiş Milletler İnsan Hakları Komisyonu’nun, Avrupa Konseyi Parlamenterler Meclisi’nin, Avrupa Konseyi Bakanlar Komitesi’nin, Avrupa Parlamentosu’nun vicdani reddi, düşünce, vicdan ve din özgürlüğü hak olarak tanınmasına yönelik tavsiye kararlarına sırtınızı dönmeyeceğinizi umuyoruz.
Talebimiz, vicdani ret haktır, uluslararası hukukta yer edinmiştir, Kıbrıs’ın kuzeyinde de yasal düzenleme yapılarak hemen tanınsın…
Saygılarımızla
Kıbrıs’ta Vicdani Ret İnisiyatifi
