Basit, ama güçlü bir sembol. Tasarımcısının da tam olarak istediği buydu. Dünyanın her yerinde barış yanlıları ve nükleer karşıtlarının kullandığı barış sembolü 60 yaşında.
İngiltere’de “Nükleer Silahlanmaya Son” kampanyasını düzenleyenler, büyük ve etkili bir yürüyüş planlıyordu. Amaçları, barış ve çevre için tarihin ilk Paskalya Yürüyüşü’nü yapmaktı. Binlerce nükleer karşıtı Londra’nın Trafalgar Caddesi’ne 80 kilometre mesafede yer alan Aldermaston’daki nükleer silah fabrikasına doğru yola koyulacaktı.
İngiltere, bu protestolardan altı yıl önce ABD ve eski Sovyetler Birliği’nin ardından dünyanın üçüncü nükleer gücü konumuna gelmiş ve başarılı geçmiş bir hidrojen bombası testi yapmıştı. Ülkedeki nükleer silahlanma karşıtı hareket de büyümüş ve sloganlarını duyurmaya başlamıştı: Bombayı yasaklayın.
Nükleer karşıtlarının artık tek eksiği, tüm dünyaya mesajlarını ulaştıracak, akılda kalıcı ve güçlü bir semboldü.
“Nükleer Silahlanmaya Son” kampanyasının başkanlığını yapan Nobel Edebiyat Ödülü sahibi ve filozof Bertrand Russel da bu eksiği gidermeye karar verdi. Russel, bir sembol tasarlaması için Londra Kraliyet Sanat Akademisi mezunu grafiker Gerald Holtom’u görevlendirdi. Holtom’ın çalışması 21 Şubat 1958 tarihinde sunuma hazırdı. Ortasında düz bir çizginin olduğu bir yuvarlak. Ortadaki çizginin yanlarından aşağı doğru iki çizgi daha iniyordu.
Çalışma beğenildi ve o yıl düzenlenen Paskalya yürüyüşlerinde bu sembol ilk kez pankartların üzerinde belirdi. Gösteriye katılanlar, o dönem henüz tanınmayan bu sembolün bulunduğu yaklaşık 500 pankart taşıdı. Gelecek on yıllarda bu sembolün dünyanın dört bir yanındaki çevreciler, barış yanlıları ve nükleer karşıtları tarafından kullanılacağı henüz bilinmiyordu.
Barış işaretinin askeri geçmişi
Barış işaretinin tarihi anlamını ise çok az kişi biliyor. İkinci Dünya Savaşı döneminde savaş karşıtı olan grafiker Gerald Holtom, Norfolk kıyısındaki bir çiftlikte çalışmış ve orada denizcilikte kullanılan flamaların ve işaretlerin anlamlarını öğrenmişti. Bu denizcilik dilini öğrenmiş olmak, barış işaretini tasarlarken çok işine yaramıştı.
Holtom’un barış işaretinde, N harfi için işaret veren kişi kollarını iki yana doğru sarkıttığı için iki çizgi bulunuyor. İşaret veren kişinin kollarını bir çizgi şeklinde havaya kaldırması nedeniyle de D harfi için yuvarlağın ortasında düz bir çizgi kullandı. N ve D harfleri (nuclear disarmament) nükleer silahsızlanma anlamına geliyor ve etrafındaki halka da dünyayı temsil ediyor.
Bu nedenle İngiliz grafiker Holtom’un tasarladığı barış işareti, tesadüfen tasarlanmış geometrik bir şekil değil. Aksine net bir mesaj içeriyor. Nükleer karşıtları da askeri geçmişine rağmen barış işaretini büyük bir memnuniyetle benimsediler.
Dünyayı fetheden bir sembol
Doğum yeri Londra olan barış sembolü kısa sürede dünyaya yayıldı. İngiltere’deki Paskalya Yürüyüşü’ne katılan bir Martin Luther King sempatizanı da barış işaretini ABD’ye taşıdı. Barış işareti orada ABD’de yurttaşlık hakları hareketinin sembolü haline dönüştü. Birkaç yıl sonra da hippiler tarafından Vietnam Savaşı karşıtı protesto gösterilerinde kullanıldı. Öyle ki, sembol bazı Amerikan askerlerinin kasklarında da yerini aldı.
Vietnam Savaşı sırasında Amerikan askerleri de barış işaretini kullandı
Güney Afrika’da Apartheid rejimi karşıtları, 1983 yılında Bonn’da ve Almanya’nın diğer eyaletlerinde yüz binlerce kişinin NATO’ya karşı protestolarında da yine barış işareti kullanıldı. O dönemden 20 yıl sonra barış işareti bu kez de ABD’nin Irak’ı işgali sırasında göründü.
Ticarileştirilen barış…
Peki nasıl olmuştu da daire şeklinde bir işaret günümüze kadar ulaşıp kalıcı bir barış sembolüne dönüşebilmişti? Sebeplerden biri oldukça açık. Savaş ve sosyal adaletsizlik tıpkı bunlara karşı düzenlenen protestolar gibi günümüze kadar devam ediyor. Öte yandan Holtom’ın tasarımı sanatsal olduğu kadar da basit bir tasarım. İşareti bir kez gören hiç zorlanmadan aynısını çizebiliyor.
Ancak burada şüphesiz en etkili faktör, Holtom’ın bilinçli bir kararla tasarımının telif hakkını almaması oldu. Çünkü tasarımının herkes için barış ve özgürlük sembolü haline gelmesini ve kullanıma açık olmasını istiyordu.
İş böyle olunca, şirketler de bu tasarımı ticari olarak sonuna kadar kullanabileceklerini anlamışlardı. Barış işareti kıyafetten, dekorasyona, tanınmış moda zincirlerinin aksesuarlarına kadar akla gelebilecek her türlü obje ve mecrada kullanıldı. Barış işaretinin yıllar içinde kullanıldığı çiçekli, rengarenk motifler de sınır tanımıyor. Ne var ki, sembolün gücü dünyanın herhangi bir yerinde adalet ve barış için yeniden devreye girmesine kadar solma tehdidiyle karşı karşıya…
24.02.2018
Felix Schlagwein
Kaynak: Deutsche Welle Türkçe
