Son BM Raporlarında Vicdani Ret Vurgulanıyor
16 EYLÜL 2025
BM sistemi içinde yakın zamanda yayımlanan iki rapor, askerlik hizmetine karşı vicdani ret hakkının düşünce, vicdan ve din özgürlüğü hakkının vazgeçilmez bir parçası olduğunu bir kez daha teyit etti.
Din ve İnanç Özgürlüğü Özel Raportörü
BM Genel Kurulu’na Hareket Halindeki İnsanların Din veya İnanç Özgürlüğü hakkında sunduğu son raporunda Özel Raportör Nazila Ghanea, vicdani ret konusuna açıkça değiniyor. Şöyle diyor:
“…askerlik hizmetine karşı vicdani ret, din veya inanç özgürlüğüyle ilgilidir ve bunun reddedilmesi dinsel zulüm teşkil edebilir” (paragraf 44).
Raporda ayrıca, vicdani retçilerin (VK) sığınma talebinde bulunurken karşılaştıkları zorluklara da dikkat çekiliyor. Bunlar arasında, vicdanlarına göre hareket eden firarilerin ve asker kaçaklarının mülteci statüsü elde etmesini zorlaştıran “zorlayıcı standartlar ve ispat yükümlülükleri” de yer alıyor.
Özel Raportör, önerileri arasında Devletlere şu çağrılarda bulunuyor:
* Vicdan, din veya inanç, inançsızlık da dahil olmak üzere, temelinde geri göndermeme ilkesine saygı gösterin (paragraf 71(o));
* Sığınma karar vericilerine, UNHCR(Birleşmiş Milletler Mülteciler Yüksek Komiserliği) yönergeleri de dahil olmak üzere uluslararası en iyi uygulamalar konusunda kapsamlı eğitim sağlayın ve vicdani retçilerin karşılaştığı risklere aşina olmalarını sağlayın (paragraf 71(p) ve (r)).
Ayrıca, ilgili makamlara yol gösterici sorular bölümünde, raporda Devletlerden şunları göz önünde bulundurmaları istenmektedir:
* Askerlik hizmetine karşı vicdani ret hakkı iç hukukta ne ölçüde yer almakta ve uygulamada ne ölçüde uygulanmaktadır? (paragraf 70(b))
Bu referanslar, vicdani reddin yalnızca bir insan hakkı olarak değil, aynı zamanda mülteciler ve sığınmacılar için acil bir koruma kaygısı olarak tanınmasını güçlendirmektedir.
BM Genel Kurulu Hoşgörüsüzlükle Mücadele Raporu
Hoşgörüsüzlük, olumsuz stereotipleme, damgalama, ayrımcılık, şiddete teşvik ve din veya inanç temelinde kişilere yönelik şiddetle mücadele konulu ikinci raporda da vicdani ret ile ilgili gelişmeler vurgulanıyor.
* Litvanya’da, dini nedenlerle askerlik hizmetine itiraz edenlerin alternatif bir sivil hizmet yapabilmelerini sağlayan bir Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi kararını uygulamaya koymak amacıyla 2024 yılında Askerlik Hizmeti Kanunu’nda değişiklikler kabul edildi (paragraf 38).
* Uluslararası Vicdan ve Barış Vergisi de dahil olmak üzere sivil toplum örgütleri, vicdani reddin tanınmasında en iyi uygulamanın aynı zamanda din veya inanç topluluklarına yönelik hoşgörüsüzlük ve damgalanmayla mücadelede de etkili bir yol olduğunu vurguladı (paragraf 39).
* Ciddi ihlaller devam ediyor: Yehova Şahitleri, Nisan 2025 itibarıyla Eritre’de 64 üyelerinin gözaltında olduğunu, bunlardan 21’inin yalnızca vicdani sebeplerden dolayı askerlik hizmetini reddettikleri için kaçırılıp hapse atıldığını bildirdi (paragraf 39).
Bunun Önemi
Bu raporlar, vicdani ret hakkının BM çerçevelerinde tanınmış bir insan hakkı olduğunu bir kez daha teyit etmektedir. En önemlisi, vicdani ret hakkını mülteci koruması ve geri göndermeme ile ilişkilendirmekte ve zulümle karşı karşıya kalan vicdani retçilere güvenlik sağlanması gerektiğini vurgulamaktadır.
Savunucular için bu referanslar değerli araçlardır: Politika diyaloglarında, iltica davalarında ve uluslararası savunuculukta, hükümetlere askerlik hizmetini reddetme hakkına saygı göstermeleri, gerçek alternatifler sunmaları ve retçilerin cezalandırılmasına son vermeleri için baskı yapmak amacıyla kullanılabilirler . Vicdani ret hakkını daha geniş BM insan hakları gündemine yerleştirerek, bu raporlar, özellikle savaş zamanlarında, vicdani retçilerin her yerde korunması gerektiği savını güçlendirmektedir.
Raporları okuyun:
Din ve İnanç Özgürlüğü Özel Raportörü – A/80/205
Hoşgörüsüzlükle Mücadele – A/80/287
Kaynak: WRI
