Siyaset bilimci Benedict Anderson, ulusları “hayali cemaatler” (imagined communities) olarak tanımlar.Anderson’a göre bir ulusu oluşturan bireyler ile o ulus fikri arasında tahayyül edilen bir ilişki vardır. Ulusu oluşturan bireylerin çoğu birbirini tanımaz, bilmez. Bu imkansızdır. Tanımadıkları insanlarla oluşan bir cemaate olan aidiyetlerini sadece tahayyül ederler.
Anderson’a göre ulusun tahayyül edilmesinde en önemli araç ise medyadır.
Milli yas ilanı ulusun tahayyül edilen sınırlarının pekiştirilmesinde son derece önemli bir rol oynamakta.
Bilindiği üzere Gazze için 3 günlük milli yas ilan edildi. Şimdi Anadolu Ajansı tarafından 22 Temmuz 2014 tarihinde yayınlanan bir haber metnini inceleyelim.
*
İsrail’in Gazze’ye yönelik saldırıları sonrasında, dün yapılan Bakanlar Kurulu’nda 3 günlük yas ilan edilmesi kararının ardından bayraklar yarıya indirildi.
Başbakan Yardımcısı ve Hükümet Sözcüsü Bülent Arınç, Bakanlar Kurulu toplantısının ardından yaptığı açıklamada, İsrailin Filistin halkına yönelik gerçekleştirdiği katliamı lanetlediklerini belirterek, “Bununla ilgili olarak Bakanlar Kurulumuzda 3 günlük yas ilan edilmesi kararı alındı” açıklamasında bulunmuştu.
“İsrail’in Filistin halkına karşı uyguladığı bu acımasız ve toplu cezalandırmanın ulaştığı noktada katliamı lanetliyoruz” ifadesini kullanan Arınç, sözlerini şöyle sürdürmüştü: “Bununla ilgili olarak Bakanlar Kurulumuzda 3 günlük yas ilan edilmesi kararı alındı, bir görüş olarak benimsendi. Başbakanlığımız bu konuda yarın sabah itibarıyla uygulamanın başlamasını, salı, çarşamba ve perşembe günlerinde, Türkiye’de Filistin halkıyla dayanışma içinde olduğumuzu göstermek bakımından bir yas ilan edilmesi kararı verilmiştir. İsrail hükümeti Gazze’ye yönelik söz konusu acımasız saldırılarını bir an önce durdurmalıdır. Bu, Türkiye hükümetinin görüşüdür. Ateşkes sağlanması konusundaki çabaları da desteklemekteyiz. En son Sayın Başbakanımız ve Dışişleri Bakanımız muhataplarıyla sürekli temas halindedirler.”
Bayrakların yarıya indirilmeyeceği yerler
Türkiye’de milli yas, 2893 sayılı Türk Bayrağı Kanunu’nun 24. maddesi hükümlerine göre Başbakanlık tarafından ilan ediliyor. Türkiye’de milli yas ilan prosedürü, Türk Bayrağı Kanunu ve bu kanuna bağlı tüzük tarafından belirleniyor.
İlgili yasa, Gazi Mustafa Kemal Atatürk’ün vefat günü olan 10 Kasım haricinde Türk bayrağının yarıya çekileceği halleri belirleme yetkisini Başbakanlığa veriyor.
Türk Bayrağı Kanunu’nun “Bayrağın Yarıya Çekilmesi” başlıklı 4’üncü maddesindeki, “Türk bayrağı, yas alameti olarak 10 Kasım’da yarıya çekilir.” Yas alameti olmak üzere bayrağın yarıya çekileceği diğer haller ve zaman Başbakanlıkça ilan ediliyor.
Türk Bayrağı Kanunu’nun uygulanışını düzenleyen Türk Bayrağı Tüzüğü’nde ise sürekli bayrak çekilecek resmi daire ve kuruluşlar “TBMM, Anıtkabir, polis, jandarma, hudut, gümrük, muhafaza karakolları ile hudut kapıları” olarak belirleniyor.
“Cumhurbaşkanlığı, Hükümet kanalları, limanda demirli veya seyir halinde bulunan makineli, büyük ve küçük her çeşit deniz aracıyla devlet işlerinde kullanılan makinesiz deniz araçları” her gün bayrak çekilecek yerler olarak sıralanıyor.
Yasa hükmüne göre, milli yas ilan edilmesi halinde dahi Türkiye Büyük Millet Meclisi (TBMM) ve 10 Kasım günü hariç Anıtkabir’de bayraklar yarıya indirilmiyor.
Uluslararası toplumsal facialar üzerine milli yas
Öte yandan uluslararası camiada yankı uyandıran toplumsal facialar üzerine de milli yas ilan edilerek, bayraklar yarıya indiriliyor. Milli yas kararı, Dışişleri Bakanlığı Protokol Genel Müdürlüğünün teklifi üzerine Başbakanlıkta yapılan değerlendirmenin ardından gerekli görülmesi halinde alınıyor.
Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti (KKTC) Kurucu Cumhurbaşkanı Rauf Denktaş’ın vefatı sebebiyle 14 Ocak 2012’de, Japonya’da meydana gelen deprem ve tsunamide hayatını kaybeden Japonlar için 18-21 Mart 2011’de Türkiye’de ulusal yas ilan edilerek, bütün yurtta ve dış temsilciliklerde bayraklar yarıya indirilmişti.
Ayrıca Manisa’nın Soma ilçesinde yaşanan maden faciası nedeniyle 13 Mayıs 2014 tarihinden itibaren 3 günlük milli yas ilan edilmişti.
*
Haber metni Gazze için ilan edilen milli yası konu ediniyor. Dikkat çekici olan şu ki metin, Gazze’de yaşanan katliamın boyutlarına ve yaşanmışlıklara yer vermiyor. Bu metni okuyan bir okuyucununGazze’de mağdur olan halka empati kurması, içinde bulunduğu yası görmesi için sunulan hiçbir alan yok.
Haberin ve milli yas ilanının öznesi Gazze. Ancak Gazze metinde neredeyse hiç yok!
Pekala bu metin bize ne anlatıyor?
Ulus-devletin ritüellerini… Haberin dili Gazze ile dayanışmaya dair herhangi bir alan açmazken, didaktik bir üslup takınıyor. Uzun ve detaylı bir biçimde kanunlara yer vererek bayrağın nerelerde ve hangi günlerde indirilmediğini, sürekli olarak bayrak çekilecek kurumları ve milli yas ilan kararının alınma prosedürünü anlatıyor.
Habere eklenen fotoğrafın da Gazze’yle veya yas tutan halkla herhangi bir ilgisi yok. Polislerin yarıya indirilmiş bayrağı selamlayışını görüyoruz!
Bu metne göz gezdiren bir okuyucu, ulus-devletin bir ritüelini didaktik bir şekilde öğrenmiş oluyor. Ulus-devletin ritüelleri üzerinden Anderson’un tabiriyle hayali cemaat pekiştiriliyor.
Metinde daha öncesinde Soma için de milli yas ilan edildiği belirtiliyor.
Soma’da yaşanan katliam sırasında yaşamını yitiren işçilerin trajik haberlerini alırken, çok seyredilen bir haber kanalı Ankara’ya bağlanmıştı. Bir muhabir TBMM önünde canlı yayında milli yas ilan edildiğini, bayrakların yarıya indirildiğini anlatmış, bayrakların hangi koşullarda yarıya indirilmediğini aynı yukarıdaki metin gibi detaylıca aktarmıştı.
Söz konusu olan Soma’da katledilen yüzlerce işçiydi ve bir televizyon kanalı bize bayrakların yarıya indirilme ritüelini uzun uzadıya anlatıyordu!
Peki milli yas ne işlev görüyor? Bayrak ritüelini detaylarıyla tanımaya, “biz bir milletiz” demeye, bir millet olduğumuzu ve topluca yas tuttuğumuzu sadece hayal etmeye, tanımadığımız bilmediğimiz insanlarla birlikte kendimizi bir ulusun parçası olarak hayal etmeye ve biraz da uluslararası camiada “biz milli yas ilan etmiştik” demeye…
Bu ritüeller neticesinde bireyler; insanlığa, vicdana, yaşama, mağdur insanların acılarına yabancılaşıyor ve duyarsızlaşıyor.
Her felaket için milli yas ilan edilmediğini (örneğin Roboski), felaketler arasında seçicilik yapıldığını ve “hangi felaket üzerinden ilan edilen yas ulus-devletin ritüellerini diri tutar” gibi bir hesap üzerinden milli yas ilan edildiğini de unutmayalım!
