Kısa Kısa: Anayasada Vicdani Reddi Engelleyen Bir Hüküm Yoktur
Anayasada vicdani ret hakkını engelleyen bir madde bulunmadığı gibi aksine vicdani ret, anayasada düzenlenen temel hak ve hürriyetlerden sayılan din ve vicdan özgürlüğü çerçevesinde korunan bir haktır.
Anayasanın 12. maddesine göre “Herkes, kişiliğine bağlı, dokunulmaz, devredilmez, vazgeçilmez temel hak ve hürriyetlere sahiptir.” ve 13. maddesine göre “Temel hak ve hürriyetler, özlerine dokunulmaksızın yalnızca Anayasanın ilgili maddelerinde belirtilen sebeplere bağlı olarak ve ancak kanunla sınırlanabilir.” Ayrıca anayasanın 15. maddesinde savaş, seferberlik veya olağanüstü hallerde dahi “kimse din, vicdan, düşünce ve kanaatlerini açıklamaya zorlanamaz ve bunlardan dolayı suçlanamaz” denilmesinden görüleceği üzere vicdani ret hakkının hiçbir koşulda sınırlanamayacağı açıktır.
Anayasada zorunlu askerlik düzenlemesi veya askerlik hizmeti bulunmamaktadır. Anayasanın 4. bölümünde “Siyasal Haklar ve Ödevler” başlığıyla düzenlemeler bulunmaktadır. Bu bölümde “Vatan Hizmeti” 72. madde olarak düzenlenmiştir. Buna göre “Vatan hizmeti, her Türkün hakkı ve ödevidir. Bu hizmetin Silahlı Kuvvetlerde veya kamu kesiminde ne şekilde yerine getirileceği veya getirilmiş sayılacağı kanunla düzenlenir.” Görüldüğü üzere anayasada askerliği zorunlu kılan bir düzenleme bulunmamaktadır. Anayasa, vatan hizmetinin silahlı kuvvetlerde veya kamu kesiminde yerine getirilebileceğini düzenlemektedir. Vatan hizmetinin askerlik olarak yapılacağı yönünde bir şart anayasada bulunmamaktadır. Açıkça anlaşıldığı gibi vatan hizmeti, sivil hizmet olarak da yerine getirilebilir. Hatta anayasa “getirilmiş sayılacağı” demekle birlikte sivil hizmeti dahi zorunlu kılmamıştır. Düzenlemeyi kanuna bırakmıştır.
Zorunlu askerliği getiren düzenleme, Askerealma Kanunu’nun 4. maddesinde kendisine yer bulmuş olup bu haliyle anayasaya aykırı bir düzenlemedir. “Askerlik yükümlülüğü” olarak düzenlenen 4. maddeye göre “Türkiye Cumhuriyeti vatandaşı olan her erkek, askerlik hizmeti yapmaya mecburdur.” Görüldüğü üzere anayasanın 72. maddesinde düzenlenen vatan hizmeti kanuni düzenlemeyle askerlik yükümlülüğü haline getirilmiş ve sonuç olarak siyasal hak ve ödev olarak düzenlenen vatan hizmeti zorunlu hale getirilerek kadınlar bu düzenlemeden muaf tutulmuştur.
Anayasanın 24. maddesine göre “Herkes, vicdan, dini inanç ve kanaat hürriyetine sahiptir.” Ayrıca 25. maddeye göre “Her ne sebep ve amaçla olursa olsun kimse, düşünce ve kanaatlerini açıklamaya zorlanamaz; düşünce kanaatleri sebebiyle kınanamaz ve suçlanamaz.” Ancak vicdani retçiler anayasaya aykırı olan kanuni düzenlemeler neticesinde düşünce ve kanaatleri sebebiyle kınanmak ve suçlanmaktadır.
Belirtmek gerekir ki Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi (AİHM), dini veya vicdani sebeplerle zorunlu askerliği reddetmenin, Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’nin 9. maddesi kapsamında olduğuna hükmetmiş olup anayasanın 90. maddesi nedeniyle bu durum özel olarak incelenecektir.
21 AĞUSTOS 2022
Av. Gökhan Soysal
