Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi’nin vicdani retçi Osman Murat Ülke lehine verdiği ilk karardan 17 yıl sonra, Avrupa Konseyi Bakanlar Komitesi Türkiye’de vicdani ret hakkının ihlali noktasında şaşırtıcı derecede açık bir tutum sergiledi. Bakanlar Komitesi, 07.06.2023 tarihli kararında, Türk yetkililerini, Mahkeme’nin Ülke Grubu’ndaki bulgularını ele alacak somut yasal değişiklik önerilerinin yanı sıra askerlik hizmetine karşı vicdani ret hakkının tanınmasına ilişkin siyasi ve pratik tedbirleri içeren bir “eylem planı” sunmaya kuvvvetle çağırdı. Bakanlar Komitesi, aksi takdirde bir yıl içinde geçici bir çözüm için bir karar kabul edeceğini belirtti.
Bakanlar Komitesi’nin Ülke Grubu Davaları hakkında Vicdani Ret İzleme İnisiyatifi adına değerlendirmede bulunan Merve Arkun, “Bakanlar Komitesi’nin nitelikli izleme prosedürü altında olan Ülke Grubu ile ilgili Komite’nin son kararlarını memnuniyetle karşılıyoruz. Ancak Türkiye’nin Ülke Grubu’na ilişkin eylem planlarının son birkaç yıldır neredeyse aynı olması ve hükümetin ısrarla bedelli askerliği vicdani redde bir “alternatif” olarak sunması, hükümetin vicdani ret hakkını ve AİHM kararlarını tanımaktan uzak bir noktada durmakta ısrar ettiğini gösteriyor. Bu nedenle Türkiye’deki vicdani retçilerin mevcut durumunun gündemde tutulması büyük önem taşımaktadır.” dedi.
Bakanlar Komitesi’nin kararından önce Vicdani Ret İzleme, European Bureau for Conscientious Objection(EBCO), Connection e.V., International Fellowship of the Reconciliation (IFOR) ve War Resisters’ International (WRI) ile birlikte Avrupa Konseyi Bakanlar Komitesi’ne ortak bir bildirim sunmuştu. Bu ortak bildirimde Türkiye’deki vicdani retçilerin sadece vicdani ret ya da firar nedeniyle yargılanmadığına/cezalandırılmadığına; vicdani retçilerin aynı zamanda ağır para cezaları, aynı suçlamalarla tekrarlanan kovuşturmalar, eğitim, seçme ve seçilme hakkı ile çalışma haklarının ihlali, seyahat özgürlüklerinin kısıtlanması ve vicdani retçilerin “sivil ölümleri” de dahil olmak üzere birçok başka hak ihlali ve kısıtlama ile karşı karşıya kaldığına dikkat çekilmişti. Ayrıca, Türkiye’nin askerlik hizmetini tamamlamak ve sadece bir ay askerlik yapmak için yaklaşık 5.000 Avro tutarında yedek ödeme yapılmasına ilişkin mevcut düzenlemesinin vicdani reddin tanınması anlamına gelmediği de Bakanlar Komitesi’ne açıkça ifade edilmişti.
Vicdani Ret İzleme’nin 4 farklı örgütle birlikte hazırlayıp Bakanlar Komitesi’ne sunduğu bildirimin orjinal metnine buradan ulaşabilirsiniz. Vicdani retçilerin karşılaştıkları hak ihlallerini detaylandıran ve Bakanlar Komitesi’ne sunulan “Vicdani Ret Hakkı İhlalinin Katmerli Etkisi: Vicdani Retçilerin Seyahat Özgürlüğünün Kısıtlanması ve Çalışma Hakkının İhlali” raporuna da buradan erişebilirsiniz.
Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi’nin 2006 yılında Osman Murat Ülke ile ilgili verdiği Ülke/Türkiye kararından bu yana Avrupa Konseyi Bakanlar Komitesi, Türkiye’de vicdani ret kararlarının uygulanmasını nitelikli izleme prosedürü çerçevesinde takip etmektedir. 2020, 2021 ve 2023 yıllarında Türkiye Hükümeti’nin nitelikli izleme prosedürü kapsamında Bakanlar Komitesi’ne sunduğu vicdani retle ilgili politik ve pratik önlemleri içeren “eylem planlarının” içeriği, hükümetin vicdani ret hakkını yok sayma eğilimini açıkça göstermektedir. 31 Mart 2020, 5 Ağustos 2021 ve 29 Mart 2023 tarihli son eylem planları ne yazık ki vicdani ret hakkına ilişkin somut yasal ve pratik tedbirler sunmamıştır. Buna ek olarak, hükümetin eylem planlarında vicdani redde alternatif olarak sunduğu ‘bedelli askerlik’ uygulamasına ilişkin son dönemde yapılan bazı mevzuat değişiklikleri, vicdani retçilerin yaşadığı hak ihlallerinin ve kısıtlamaların daha da normalleşmesine yol açmaktadır.
Avrupa Konseyi Bakanlar Komitesi’nin Ülke Grubu Davaları’na ilişkin 07.06.2023 tarihli karar özeti aşağıdadır:
Bireysel önlemler bakımından;
Enver Aydemir, Feti Demirtaş ve Halil Savda artık askerlik yükümlüsü olmadıkları, sabıka kaydı bulunmadığı ve idari para cezası bulunmadığı için bu dosyalar üzerindeki denetimlerin kaldırılmasına karar verilmiştir.
Osman Murat Ülke, Yunus Erçep ve Ersin Ölgün’ün hala yoklama kaçağı sayılmaları nedeniyle hem cezai ve idari kovuşturma tehdidi altında hem de “sivil ölüm” koşullarıyla karşı karşıyadırlar.
Mehmet Tarhan hakkındaki cezai kovuşturmasının 2005 yılından bu yana devam etmesi, Barış Görmez’in Anayasa Mahkemesine başvurusunun derdest olması nedeniyle Osman Murat Ülke, Yunus Erçep ve Ersin Ölgün, Mehmet Tarhan ve Barış Görmez ile ilgili olarak;
Mahkeme tarafından saptanan ihlallerin tüm olumsuz sonuçlarının hızla ortadan kaldırılmasını sağlamak için gerekli tüm tedbirleri almaya Türkiye hükümetine çağrı yapmaktadır.
Genel önlemler bakımından;
“Bedelli askerlik” ve zorunlu askerlik süresinin kısaltılması, Mahkeme’nin bu davalarda tespit ettiği temel sorunları giderecek, zorunlu askerlik hizmetine bir alternatif teşkil etmemektedir.
Ülke kararının verildiği 2006 yılından bu yana gelecekte benzer ihlallerin önlenmesi için hedeflenen tedbirlerin alınması konusunda hiçbir ilerleme kaydedilmemiştir.
Komite, Türk makamlarını, bu davaların bir sonraki incelemesinden önce Mahkeme’nin saptamalarını ele alacak somut yasal değişiklik önerilerini içeren bir eylem planı sunmasını istemektedir.
Bu davalarda uzun süredir incelenen konular ve bugüne kadar kaydedilen ilerlemenin yetersiz olması dikkate alınarak bu davalar en geç Haziran 2024’teki toplantıda yeniden ele alınacaktır.
Olumlu bir biçimde değerlendirilebilecek genel önlemlerin bulunmaması nedeniyle en geç Haziran 2024’teki toplantıda incelenmek Sekretarya’ya bir ara karar taslağı hazırlaması talimatı verilmiştir.
Kararlar. 7 Haziran 2023. H46-36 Ülke grubu v. Türkiye (Başvuru n° 39437/98), Avrupa Mahkemesi kararlarının uygulanmasının denetlenmesi, CM/Del/Dec(2023)1468/H46-36.
https://search.coe.int/cm/Pages/result_details.aspx?ObjectID=0900001680ab824a
