Tim Bowler
BBC Ekonomi Muhabiri
Son güncelleme: 16 TEMMUZ 2014 – TSİ 20:48
Adını Keltik mitolojisindeki gök gürültüsü ve yıldırımlar tanrısından alan “Taranis” isimli uçak, İngiltere’nin çokuluslu savunma şirketi BAE Systems’ın da en tuhaf görünen hava aracı.
Firma, gri, pürüzsüz kanatları geriye doğru uzanan kama şeklindeki bu İnsansız Savaş Uçağı (UCAV), veya genel adıyla insansız hava aracı (İHA) için “İngiltere’de üretilen en gelişmiş savaş uçağı” diyor.
Taranis, çatışma bölgelerinde uzun menzilli atışlar yapabilecek insansız savaş uçaklarının bir prototipi olarak tasarlandı.
İngiltere’nin en yeni savaş uçağı ‘Thyphoon’ modelinin 2030 yılında yenisiyle değiştirilmesi planlanıyor. Taranis projesinin başarısı, İngiltere Kraliyet Hava Kuvvetleri’ne gelecekte kullanacağı pilotlu ve pilotusuz savaş uçakları konusunda karar vermesi için yardımcı olacak.
Taranis hakkındaki detaylar gizli tutuluyor. Ama boyutları yaklaşık, Hava Kuvvetleri’nin mevcut eğitim uçağı Hawk kadar.
İzini kaybettiren egzoz
Düşük radar kapasitesi ve kızılötesi ışınlarla nesneleri tespit etme özelliklerine sahip olacak şekilde tasarlanan Taranis’in gelişmiş bir egzoz sitemi var. Motorlarının ısısıyla çıkabilecek izlerin takip edilmemesi ve vurulmaması için farklı bir teknolojiye sahip.
Savunma şirketi BAE Systems’la Taranis’in üretimi için ortak çalışan Rolls-Royce’un araştırma geliştirme birimi başmühendisi Conrad Banks, “Yapmamız gereken gaz türbinini tamamen savaş uçağının bedenine iliştirmekti” diyor.
BAE Systems, bu hafta düzenlenen Farnborough Uluslararası Havacılık Fuarı’nda, Taranis’in adı gizli tutulan bir bölgede yaptığı test uçuşlarını ve gelişmiş gizlilik yetenekleriyle ilgili son havadisleri paylaştı.
BAE Systems’ın geleceğin savaş uçakları mühendisliği birimi müdürü Chris Garside “Taranis projesi, İngiltere hükümeti ve İngiltere sanayisini nasıl bir arada çalışabileceğini gösteren muazzam bir örnek” yorumunu yapıyor.
Avrupa’nın tek insansız savaş uçağı projesi Taranis değil. Kanalın hemen diğer ucu Fransa’da da, Dassault Aviation adlı havacılık firması, Neuron isimli benzer bir savaş uçağının denemelerini yapıyor.
İngiltere – Fransa ortaklık yapıyor
Fuarda ayrıca, Fransa ve İngiltere, iki yıl boyunca savaş uçakları sistemlerinin gelişimi için 120 milyon sterlin’lik (205 milyon dolar) ortak çalışma planını açıkladı.
Proje kapsamında, Taranis ve Neuron’un denemelerinden alınan dersler de birleştirip ortak çalışma yürütülecek.
Fransa geçen yıl, bütçe kaygılarını göz önünde bulundurarak ABD’nin US Reaper model insansız hava aracından almaya karar verdi.
Avrupa devletleri, tek başlarına insansız savaş uçakları için etkin bir pazar olacak kadar büyük değil. Dolayısıyla, bu sistem ancak, diğer ülkelerle beraber çok uluslu İHA’lar geliştirmeleri durumunda ekonomik olabilir.
Farnborough fuarında, her türden, her boyuttan insansız hava aracına (İHA) sahip olan 80 firma var. Fakat bu İHA’ların çoğu silah taşımaya uygun tasarlanmamış. Büyük çoğunluğu bilgi taşımak ve gözlem amaçlı geliştirilmiş.
Dünyanın en sık İHA kullanan birimi ABD silahlı kuvvetleri, 8 bin İHA’ya sahip olabilir ama yalnızca yüzde 1’i silahlı.
İnsanlı ya da insansız, savaş uçakları geliştirmenin ve üretmenin pahalı olduğu, ekonomik bir gerçek.
Taranis şimdiden 185 milyon sterline mal oldu. Yine de, artan maliyetlerine rağmen İHA’lar tüm dünya genelinde hava kuvvetlerinde önemli bir rol oynamaya devam edecek.
Bunun nedeni ise açık: İnsansız hava araçları sıkıcı ama karmaşık meseleleri çabucak halledebiliyor. Yapamadıkları şey ise, nüanslara dayanan kararlar alabilmek. Bu nedenle hem pratik hem de ahlaki nedenlerle yakın zaman içerisinde bu insansız araçların insanlı uçakların yerini tamamen aldıklarını görmemiz mümkün olmayacak.
Geleceğin savaşları açısından daha mümkün olan ise, insansız araçların insanlılarla beraber iş görmesi. Fakat bu kadar farklı sistemlere sahip yapıları yakın şekilde çalıştırma konusu henüz üzerinde çalışılmaya başlanmış bir mesele.
Bu yıl başında, Dassault’un Neuron İHA’sı, insansız savaş uçakları açısından önemli bir ilki gerçekleştirdi ve yanında bir diğer savaş uçağı olan Fransa’nın son model insanlı jeti Rafale ile beraber uçtu.
Savaş uçağı şeklinde üretilecek
Fakat insansız savaş araçları Taranis ve Neuron gibi İHA’lara benzemeyebilir. İnsansız savaş araçları, şu anda var olan ve hali hazırda pilotların kullandığı savaş jetlerinin insansız versiyonları olabilir.
İsveç’in Saab firması, Gripen tipi çok amaçlı savaş uçağının insansız modelini geliştirme fikrini değerlendirmeye aldı.
Saab’ı bu fikre iten sebep ise, hava kuvvetleri için, bir geleneksel uçak bir de insansız savaş uçağı üretmek yerine tek tip bir uçak gövdesi geliştirmenin daha ucuz olacağı gerçeği.
Saab Genel Müdürü Hakan Buskhe, “Bu, bir uçağın çeşitli görevler için pilotlu mu pilotsuz mu uçacağına dair kararlar alınırken uygun maliyetli çözümler bulma arayışıyla ilgili” diyor.
Yalnızca İsveçliler değil, Boeing de F-16 savaş uçakları için benzer bir değerlendirme yapıyor.
Avrupalı politikacıların askeri İHA’larla ilgili karşılaştıkları zorluklara rağmen, küresel İHA pazarı, son yıllarda birçok ülkede kısıtlanan askeri bütçelerin büyük oranda dışında tutuluyor.
Pazar yılda yüzde 5’e yakın büyüyor ve İngiliz danışmanlık şirketi IHS’nin uzmanlarına göre gelecek 10 yılda da büyümeye devam edecek.
Pazar, 2014 ve 2023 yılları arasında 90 milyar dolara kadar çıkacak.
Fakat, bu büyümeyi sağlayacak olan, kısa vadede küçüleceği öngörülen ABD savunma pazarı olmayacak.
Rusya ve Çin pazarı büyütüyor
İHA pazarının ABD dışında yıllık büyüme oranının da gelecek on yılda yüzde 10 veya daha fazla olacağı öngörülüyor.
IHS danışmanlık kuruluşundan İHA uzmanı Derrick Maple, “Bu oranın çoğu, kendi sanayilerini geliştiren Rusya ve Çin’den geliyor” diyor ve ekliyor:
“Öncelikli talepleri kendileri için kullanmak fakat özellikle Çin’in ihraç etme isteği var.”
Uzman, Rusya’nın da ‘gelecek on yılda 10 milyar dolardan fazla harcama amacında olduğunu’ belirtiyor ve “İnsansız savaş araçları üretecekler” diyor.
Taranis’in başarısına rağmen, Avrupalı ülkelerin, 2030 yılı sonrasında pilotlu savaş uçaklarının yanında kendi insansız savaş uçaklarını üretip üretmeyecekleri henüz kesin olarak bilinmiyor.
İHA uzmanı Maple, “Çok uluslu programların geliştirilmesi siyasi olarak zorlayıcı bir durum” diyor ve şöyle devam ediyor:
“Ama bana göre bunun üstesinden gelmek Avrupa için bir ihtiyaç, aksi halde ABD ve İsrail’e bağımlı olmaya devam edecekler.”
